سلام دوستان من حدیث هستم و در این دوشنبه درمورد هنر میناکاری براتون می گم امید که براتون مفید باشه و استفاده کنید.
هنر میناکاری
مختری درباره تاریخچه:
اگر چه از هنر میناکاری ایران قبل از قرن دهم هجری قمری(دوره صفویه)نمونه های قابل ملاحضه ای از لحاظ تعداد بر جای نمانده است، اما آنچه که از بررسی معدود آثار باقی مانده و نظرات محققین مستفاد می شود آن است که سابقه ی مینا کاری در ایران به هزاره دوم قبل از میلاد می رسد و این هنر از ایران آغاز و به سایر نقاط جهان راه یافته است.
پروفسورآرثراپهام پوپ در کتاب سیری در هنر ایران درباره میناکاری چنان اظهار عقیده کرده است:(مینا کاری هنر درخشان آتش و خاک است با رنگهای پخته درخشان که سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می رسد وظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد مشاهده می شود.)
هنر مینا کاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته و یکی از نمونه های قدیمی آن را از عهد صفویه شاردن جهانگرد فرانسوی متذکر شده است که قطعه میناسی از کارهای اصفهان بوده، مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بوته به رنگ آبی کم رنگ و سبز و زرد و قرمز.
دکتر عیسی بهنام در کتاب صنایع دستی ایران ذکر کرده است:
قدیمی ترین نمونه های که از هنر مینا کاری در موزه های دنیا وجود دارد به دست ایرانیان ساخته شده و از لحاظ فنی میناهایی که به نام بیزانسی مشهور است از میناهای ایرانی اقتباس شده است.
اصول هنرمیناکاری که آن را مینیاتور«بر روی آتش» نیز نام نهاده اند و شامل فعل و انفعالات پیچیده است، بر پایه تزیین فلزات به ویژه فلزهای قیمتی نظیر طلا و نقره و همچنین فلز مس با رنگهای مینایی قرار دارد. این رنگهای مینایی عبارت است از اکسیدهای فلزی که با مواد شیشه ای مخلوط می شود و پس از قرار دادن بر روی فلز در کوره پخته می شود.
میناکاری را ضمناً می توان یک(هنر آزمایشگاهی) نیز دانست زیرا برای دسترسی به این پدیده هنری ضرورت دارد تا فعل وانفعالات شیمیایی خاص با دقت تمام و مهار آتش و حرارت صورت پذیرد و دراین جاست که نقش هنرمند میناکار که می بایست در تمامی مراحل تولید این محصول حضوری موثر و دقت وتوجهی خاص داشته باشد ،مشخص می شود.
انواع سبک های مینا:
مینای خانه بندی، مینای مرصع، مینای شکری، مینای نقاشی، مینای برجسته که متداول ترین آن ها مینای نقاشی و خانه بندی است.
مینای خانه بندی:
در مینای خانه بندی نقش اصلی را به وسیله سیم های نازک فلزی روی ورقه سطح فلز پدید می آورند و پس از آن که این سیم ها با رنگ مینایی و یا به وسیله لحیم‌کاری ثابت شد بخشهای باقی مانده را با رنگهای گوناگون مینایی پر میکنند و هنگامی که این عمل به اتمام رسید مینا در کوره مخصوص می پزند.
برای جلوگیری از سیاه شدن سیم های فلزی لازم است که پیش از حرارت دادن مینا روی آن با یک مینای بی رنگ شیشه ای بپوشانند و سپس آن را بپزند. اگر چه اکثر میناهای باستانی به این شیوه ساخته شده ولی امروزه نوع دیگر مینا کاری یعنی مینای نقاشی متداول است.گفتنی است که این روش در حال حاضر در کشورهای چین و هند بسیار متداول است.
مینای نقاشی:
در این روش، زمینه ورقه مس را از مینای سفید وغلیظ می پوشانند و پس از آن که آن را در کوره پختند روی آن را با رنگهای مینایی نقاشی میکنند. نقاشی کردن با رنگهای مینایی به دو شیوه انجام میگیرد.
طریقه ی اول آن است که رنگها را که به صورت گرد بسیار نرمی است با آب و کمی گلیسیرین مخلوط میکنند و آن را روی صفحه ی شیشه ای یا عقیق به وسیله کاردکهای مخصوص حل میکنند، آنگاه مانند نقاشی معمولی آب و رنگ،نقش دلخواه را با این رنگ تصویر میکنند.
طریقه ی دوم به این صورت است که به جای آمیختن رنگهای مینایی با آب و گلیسیرین آن را با عصاره جوهر کاج یا جوهر (اسطوخودوس) می آمیزنند و به شیوه ی نقاشی رنگ و روغن عمل می کنند. در هر دو طریقه و به خصوص در طریقه ی اخیر لازم است که صفحه ی مینایی را پیش از قرار دادن در کوره ی مینا به ملایمت روی چراغ الکلی حرارت دهند تا جوهر های محتوی آن سوخته شود. مسلم است که این کار به دقت زیادی نیاز دارد زیرا اگر حرارت بیشتر از اندازه لازم شود،جوهرهای محتوی رنگ یکباره جوش میکنند و صفحه مینایی حالتی آبله گون پیدا میکند. پس از طی این مراحل معمولاً روی شئ مینا کاری شده را به وسیله مینای بسیار شفاف و ظریفی لعاب می دهند ومجدداً آنرا در کوره می پزند.
به طور کلی مراحل تولید یک محصول مینا را به شرح زیر میتوان خلاصه کرد:
1-تهیه زیر ساخت (که به طور معمول از مس است)
2- لعابکاری اول با رنگهای مینایی-درجه حرارت در این مرحله می بایست حدود ۷۵۰ درجه سانتیگراد باشد.
3- لعابکاری دوم با رنگهای مینایی-در این مرحله نیز درجه حرارت حدود ۷۵۰ درجه سانتیگراد خواهد بود.
4- لعابکاری سوم با رنگهای مینایی-درجه حرارت در این مرحله نیز همانند مراحل قبلی حدود ۷۵۰ درجه سانتیگراد است.
5- زیر رنگ و پیاده کردن طرح
6-رنگ آمیزی
7- قلم گیری و پرداز _درجه حرارت در این مرحله ۵۰۰ درجه سانتیگراد است.
8- طلا کاری (درصورت لازم) درجه حرارت در این مرحله حدود ۲۰۰ درجه سانتیگراد است.
میناکاری در طول دوران بر پیشینه اش فراز و فرود های متعددی رل داشته است ولی در حال حاضر در اصفهان و تهران اقدام به ساخت ظروف و اشیاء مینایی می شود.
اسکلت ظروف مینا:
زیر ساخت یا اسکلت مورد استفاده درهنر میناسازی از فلزاتی مانند مس طلا نقره برنج است.ولی امروزه بیشتر از فلز مس به خاطر چکش خواری و انعطاف پذیری و قیمت مناسب اش برای تولید مینا استفاده می شود.اسکلت ظروف مورد نظر مثل بشقاب گلدان پلاک قندان و…. توسط استاد میناساز به استاد مسگر درابعاد مختلف و شکل های گوناگون سفارش داده می شود.مس مورد استفاده باید خالص باشد چون مس هایی که دارای ناخالصی هستند برای کارهای میناسازی مناسب نیستند زیرا اگر مس ناخالصی داشته باشد ورقه می شود و مینای به دست آمده ترک می خورد.
در گذشته نه چندان دور هنرمندان میناساز به استاد مسگر سفارش می کردند که اشکال سفارش داده شده را هرچه بیشتر چکش بزند زیرا هم از لحاظ جذب رنگ و هم از لحاظ جلوگیری از شکنندگی مس غنی تر می شد.
استاد مسگر بعد از کشیدن طرح مورد نظر بر روی مس آن را قیچی کرده با چکش یا چرخ به صورت های مختلفی در می آورد.جسم تهیه شده را پس از چکش کاری که امروزه این عمل کمتر صورت میگیرد تاب می دهند.تاب در اصطلاح به عملی گفته می شود که استاد مسگر اشکال تهیه شده را در آتش حرارت می دهد تا سرخ شود.شپس آن را داخل آب فرو می کنند.این عمل به خاطر جلوگیری از شکنندگی مس در حین کار و انعطاف پذیری بهتر آن انجام می شود.بعد از آن بخاطر از بین بردن پوسته و یا لایه های روی مس ظروف را دوغاب می کنند این کار باعث می شود تا رنگ لعاب بهتر جذب مس شود.
برای این عمل مقداری جوهر نمک را با آب حل می کنند.معمولا یک برابر جوهر و ده برابر آب کافی است.جسم مسی را داخل محلول قرار داده پس از گذشت کمتر از یک دقیقه خارج کرده و با آب شستشو می دهند تا لایه های مزاحم یا چربی و امثالهم از روی مس جدا شود.
اجسام مسی بعد از خشک شدن آماده لعاب کاری می شود.
مس های مورد استفاده در مینا سازی اغلب 7 صدم یا 8 صدم هستند و گاهی هم از مس 1/0 برای کارهای برجسته و بزرگ استفاده می شود.
برای لحیم ظروف مسی آماده برای میناکاری باید از لحیم نقره استفاده کرد زیرا اگر از لحیم نقره استفاده نشود زمانی که جسم مذکور لعاب داده شد و داخل کوره قرار گرفت به علت حرارت بالا لحیم ها باز یا جمع خواهد شد.در صورتی که بخواهید از فلزات دیگر مانند نقره برنج و …
استفاده کنید درجه حرارت با مس متفاوت است مثلا در در لعاب بر روی طلا درجه حرارت حدود 400 درجه باشد ولی در مس 600 الی 900 درجه حرارت مورد نیاز است که این امر بستگی به نوع کار و ضخامت مس دارد.
ویژگی های عمومی مینای ساخته شده:
اجسام میناکاری که به صورت استاندارد و صحیح تهیه شده باشد دارای ویژگی های زیر است:
از لحاظ شفافیت و تلالو زیبایی قابل توجهی دارد در واقع یک جسم میناکاری به صورت کدر نیست.
قابل شستشو بودن محصول با آب سرد و گرم،اسفنج و ماده های تمیز کننده.
حرارت و آتش بر روی آن تاثیر گذار نباشد.
اگر با اجسام تیز و برنده بر جسم میناکاری بکشیم هیچگونه تغییر و اثری از خراشیدگی بر روی اجسام میناکاری مشاهده نمی کنیم.
در برابر هیچ نوع آب و هوایی واکنش نشان نمیدهد.
در برابر بسیاری از اسیدها مقاوم است مگر بعضی از اسیدها مانند اسید گوگرد.
در صورتی که از جایی بیفتد ممکن است گوشه ای از آن به اصطلاح بپرد که آن هم قابل تعمییر است ولی اینطور نیست که بشکند و بلا استفاده شود.
اگر سال های زیادی از عمر اجسام میناکاری بگذرد با شستشو مانند روز اول براق و شفاف می شود.
هنر میناکاری اصولا بر روی مسی که لعاب داده شده انجام می شود.
از با دست بر روی ظروف مینا بکشیم برجستگی های ناچیزی از رنگ ها را لمس می کنیم.
ظروف میناکاری را می توان برای مصارف مختلفی مانند میوه خوری شربت خوری بشقاب غذا وو…… استفاده کرد.
انواع طرح های مینا:
اسلیمی:
اسلیمی نوعی از نقش و نگار است که عبارت است از خط های منحنی و پیچک هایی که به شکل نمادین گل و پیچک گیاهی را مجسم می کند و در کتیبه ها و بعضی دیگر از کارهای نقاشی ترسیم می شود.
بعضی به هنر اسلیمی اسلامی نیز می گویند.ولی باید گفت که این نوع نقش از گذشته دور برابر آذین کردن ظرف ها و بافته ها و همچنین در حجاری ها به کار می رفته است و شاید در آن روزگاران نام خاص خود را داشته است.به هر حال این نقش تقریبا از دوره های سلجوقی و تیموری نام اسلیمی را به خود گرفته و به مرور زمان تکامل یافته است.
نقش اسلیمی بیشتر در حجاری ها و گچبری های دوره ساسانی و اسلامی دیده می شود.در دایرةالمعارف اسلامی مصاحب آمده است:
اسلیمی از اجزای مهم طرح های استیل ایرانی مرکب از خطوط منحنی مارپیچ که در زمینه کاشی کاری گچبری و نقاشی به رنگ های متمایز طرح می شودو شاخه های کوتاه و برگ و گل از ساقه مارپیچی آن منشعب می شود.
بعضی معتقداند که اسلیمی تداوم هنر نقاشی دوره ساسانی بوده تکامل آن در دوره ی هنر اسلامی است و با نفوذ اسلام در ایران تزیین قرآن ها و کتاب های مذهبی اسلامی با نقش های اسلیمی رواج یافته است.
امروزه بیش از پنجاه نوع شکل اسلیمی وجود دارد:مثلا اسلیمی که بر اساس خزیدن مار طرح ریزی شده و به نام اسلیمی ماری معروف است.
البته شاخه اسلیمی نقش تزیینی است که با گردش اسلیمی فرق دارد و اسلیمی خود به تنهایی مارپیچ ندارد و اگر گل و برگ بر روی آن باشد دیگر اسلیمیِ تنها نمی تواند باشد.همانطور که اشاره شد اسلیمی بیش از اسلام در ایران رواج داشته ولی به طور یقین حضرت علی این نوع تزییت را در حاشیه ی قرآن مرسوم کرده است.
از انواع گوناگون نقش اسلیمی می توان:اسلیمی ساده،اسلیمی تو توپر،اسلیمی توخالی،اسلیمی دهن اژدری،اسلیمی گلدار،اسلیمی با چنگ و بدون چنگ را نام برد.اما به طور کلی در سبک اسلیمی هنرمند باید تمام اصول هندسی و به خصوص قرینه ها را رعایت کند و چانچه یکی از گردش های اسلیمی با دیگر گردش ها هماهنگ نباشد باعث نازیبایی و مشخص شدن این عدم هماهنگی می شود.امروزه بیشتر اشکال تهیه شده درهنر میناسازی از سبک طرح اسلیمی است.
ختایی:
ختایی طرح هنری متنوعی است که از ترکیب غنچه گل و برگ های خارج از شکل طبیعی شان و بر اساس شیوه هنرهای تزیینی و به صورت نمادهای ایرانی پدید می آید.گفته می شود که این طرح همراه با مغول از چین به ایران آمده است و ایرانیان آن را اقتباس کرده اند و دلیل آن را هم ختا که به چین شمالی گفته می شود می دانند. اما بررسی سیر تکاملی گل ها در دوره های مختلف از هخامنشی تاکنون این اندیشه را رد می کند.چرا که گل های ختایی را می توان در نقش مایه های دوره هخامنشی و اشکانی در اصالت هنر ساسانی و آثار دوره های بعد از آن نیز مشاهده کرد.با این همه اگر میان نقش های ختایی هنر نقاشی ایران و چین تشابهی وجود دارد پایه آن را ناشی از وجود روابط فرهنگی بازرگانی میان دو کشور دانست.
بررسی تاریخ نشان می دهد که در دوره ساسانی از نقش های ختایی در هنر کتاب آرایی مانویان استفاده می شد و پس از نفوذ اسلام در ایران این نقش ها کاربرد بسیار پیدا کرد.از دوره سلجوقی از نقش های بسیار زیبای ختایی برای تزیین قرآن دیوان اشعارگچبری مسجدها فرش و… استفاده می شد.اما در دوره تیموری هنر طراحی نقش های ختایی به اوج خود رسید و هنرمندان شکل های بسیار زیبایی از این گونه گل برگ و حرکت شاخه ها را عرضه کردند.در دوره صفوی نقش های ختایی کامل تر شدند و گونه های بیشتری یافتند.استادان هنر تذهیب بر زیبایی گل ها و برگ ها افزودند و در زمان شاه عباس صفوی گل های پُر پَر به گل شاه عباسی معروف شدند.
به هر حال اساس نقش ختایی از خطوط منحنی موزونی است که هر یک از آن ها بند نامیده می شود که همه آن ها از نظر هنری هم وزن هستند. مجموعه این بندها مانند استخوان بندی سرتاسر طرح را فرا می گیرد.طراحان برای ایجاد هماهنگی در یک طراحی ختایی از میان هزاران نوع گل برگ و غنچه ختایی معمولا دو تا شش نوع گل را انتخاب می کنند و با سلیقه خود آن ها را با هم می آمیزند و از ترکیب ختایی و اسلیمی طرح موسوم به ختایی-اسلیمی به دست می آید.
اما گل های ختایی در اشکال دایره بیضی پیازی و برگی تشکیل می شود و ساقه یا بند ختایی همان گردش یا حرکت حلزونی شکل است که مشابه آن در گیاهان به صورت پیچش های ساقه تاک و یا ساقه نیلوفر دیده می شود.البته قرینه سازی در هنرهای ختایی یک اصل بوده و زیبایی و وحدت خاصی به کار می دهد.
یک نقش ختایی مشتمل بر گل غنچه و ساقه است.
گل: گل نرگس،پروانه شاه عباسی شش،هشت و ده برگ،گل لاله عباسی با تزیین لب برگردان،گل دندان موشی،نیم گل و…
غنچه:غنچه با ترکیب کاسبرگ و یک و دو دایره، غنچه با ترکیب کاسبرگ و یک برگ و..
برگ:برگ پر طاووسی،برگ دندانه موشی و…
گره یا بند: به شکل عشقه،دندان موش، با دو جوانه برگ،برگ دلی.
ساقه:ساقه عشقه،ساقه شکسته و….
به طور کلی نقوش ختایی مجموعه ای از گل ها غنچه ها برگ ها و ساقه است که در نظام هندسی و برگرفته از چرخش عشقه به عنوان تلطیف کننده نقوش اسلیمی جلوه کرده است.
از دیگر انواع طرح های میناکاری میتوان به نقوش ابنیه و آثار تاریخی، گل و مرغ، مرغ و ختایی،اسلیمی ختایی، ادعیه و آیات و احادیث و اشعار فارسی، اشکال مینیاتوری.
مقاله این هفته سایت هم تمام شد امیدوارم که براتون مفید باشه
تا دوشنبه دیگه…..
